Charakterystyka/ morfologia

Nurogęś , tracz nurogęś (Mergus merganser)

Systematyka
Rząd: blaszkodziobe (Anseriformes)
Rodzina: kaczkowate (Anatidae)
Gatunek: Nurogęś, tracz nurogęś (Mergus merganser)

Charakterystyka/ morfologia
Samce nurogęsi należą do najładniej upierzonych kaczek. Brzuch, przód i boki ciała mają białe, czasami z lekkim różowawym nalotem znikającym wiosną. Głowa i część szyi jest czarna, z zielonkawym połyskiem, pióra na głowie tworzą zaokrąglony czub na karku, co lepiej widać z boku. Grzbiet czarny z białymi, szerokimi pasami po bokach, ogon popielaty, skrzydła z wierzchu białe bliżej tułowia i czarne na krawędziach. Dziób z hakiem na końcu, nogi czerwone. Kuper i pióra ogonowe szare. Samice i samce w szacie spoczynkowej mają szary wierzch, z rdzawo-czerwoną głową i górną częścią szyi, która wyraźnie odcina się od białawego podbródka i dołu szyi. Samica nie zmienia swego upierzenia w ciągu roku. Czub na głowie u samic jest okazalszy niż u samców. Skrzydła z wierzchu popielate z białym lusterkiem, od spodu białe z szarymi lotkami pierwszorzędowymi, dlatego w locie widać samca jako prawie całkowicie białego. Samiec w szacie spoczynkowej różni się od samicy białymi pokrywami skrzydłowymi. Młode rozpoznaje się po krótszych czubkach. Długość ciała 57 – 70 cm, rozpiętość skrzydeł 82 – 97 cm, masa ciała 1100 – 2000 g.

Biotop/ preferencje pokarmowe
Zamieszkują rzeki i jeziora o przejrzystej wodzie, gdyż wypatrują ofiary z jej powierzchni (zanurzają tylko głowę). Preferują lasy liściaste i mieszane, ale korzysta też z kęp i samotnych drzew. Poza okresem lęgowym przebywa nad wszelkimi płytkimi zbiornikami. Pożywieniem tracza są drobne ryby słodkowodne i morskie oraz inne drobne zwierzęta wodne pełniące rolę tylko uzupełniającą jak: mięczaki, skorupiaki, owady i ich larwy, które łowi nurkując. Młodsze pisklęta karmi owadami i skorupiakami, starsze coraz częściej rybami. Na dziobach nurogęsi znajdują się poprzeczne ząbki, które wraz z jego zagięciem na końcu powodują, że mogą łatwo chwytać śliskie i zwinne ryby. Nie są to prawdziwe zęby, bo takich żaden ptak nie ma, lecz ostro i głęboko piłkowane brzegi rogowego dzioba. Ptak najpierw zanurza głowę i wypatruje małych ryb , następnie nurkuje do 4 metrów głębokości choć może zanurkować na głębokość do 30 m. Preferuje ryby do 10 cm długości a może nawet łapać nawet 25 cm. Przewaga rybiej diety jest nietypowa w porównaniu z innymi gatunkami kaczek. Nurogęś poluje pojedynczo lub grupowo. Przez to, że posługuje się wzrokiem przy żerowaniu, nie wybiera mętnych jezior. Jesienią duże stada (do kilku tysięcy) polują zespołowo na jeziorach. Spotkać je można też w stadach z innymi kaczkami.

Rozwój osobniczy
Grupowe toki kaczory zaczynają w grudniu na zimowiskach, ale ich szczyt ma miejsce po przybyciu na lęgowiska w marcu. Wyprostowane samce pływają tam i z powrotem. Wyciągając dziób i głowę do góry, stroszą jednocześnie pióra wierzchu głowy. W czasie toków słychać metaliczne "kerr kerr" samca i chrapliwą odpowiedź samicy "karr". Czasem też wydają kwaczące odgłosy. Samice już zimą dążą do kopulacji, kładąc się płasko na wodzie. Pomimo tego zachodzi ona dopiero na wiosnę. Pary są monogamiczne. Gniazduje zazwyczaj w dziupli (często dzięcioła czarnego), nawet kilkanaście metrów nad ziemią. Czasem, gdy brakuje gotowych dziupli, w szczelinach skalnych, wykrotach, norach, spróchniałych pniach, dziurawych murach opuszczonych budynków, wieżach kościelnych lub odpowiednich budkach lęgowych. Zdarza się, że zajmują gniazda ptaków drapieżnych lub krukowatych nawet o kilometr od wody. Nurogęś używa tego samego gniazda przez parę lat, a odnotowano nawet użytkowanie przez 40 lat. Miejsca na gniazdo szuka kaczka. Nie są to wtedy ptaki towarzyskie. Na 2 km wybrzeża, rzeki lub jeziora można znaleźć nie więcej niż 2 pary. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w marcu – maju 8 do 12 jaj w kolorze kości słoniowej. Jaja wysiadywane są przez okres 30–35 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po 24–48 godzinach, po czym wyskakują z gniazda o własnych siłach, z wyciągniętymi nogami oraz rozpostartymi skrzydełkami, uderzenie łagodzi miękki puch i idą z matką nad wodę. Nawet jako dwu - trzydniowe pisklęta bardzo dobrze nurkują, ale kiedy się zmęczą, wdrapują się na matczyny grzbiet, bo samica pływa obok nich. Same jednak potrafią pobierać pokarm, głównie skorupiaki i owady, potem coraz częściej ryby. Często, gdy jedno z nich się zagubi, przyłącza się do innej rodziny nurogęsi, która traktuje go jak własne. Usamodzielniają się podczas pierzenia w wieku 60–70 dni. Ze względu na to, że część nurogęsi jest wędrowna, to ptaki te opuszczają lęgowiska, gdy woda zaczyna zamarzać, czyli w październiku i listopadzie.

Status gatunku
W Polsce nurogęś gniazduje głównie na północy i wschodzie (liczebność szacuje się na 900–1000 par). Dość licznie zimuje w całym kraju, a największa koncentracja osobników występuje na Zalewie Szczecińskim. W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej.

Przygotowała: Wanda Kula