Charakterystyka/ morfologia

Łoś (Alces alces)

Systematyka
rząd: Parzystokopytne - Artiodactyla
rodzina: Jeleniowate - Cervidae
gatunek: Łoś (Alces alces)

Charakterystyka/ morfologia
Ciało duże, masywne o krępej, zwięzłej budowie Długie silne nogi, masywne barki, rozbudowana klatka piersiowa i duża głowa osadzona na stosunkowo krótkiej szyi nadają łosiowi charakterystyczną postać. Kłąb wraz z występującym na nim owłosieniem tworzy wyraźny garb. Zad jest stosunkowo słabiej zbudowany. Głowa jest duża, silnie wydłużona, wąska. Ukośne nozdrza mają duże, skierowane ku dołowi otwory nosowe. Górna warga jest masywna i mięsista, o kształcie zbliżonym do czworokąta; zwisa nad wargą dolną. Uszy są duże i ruchliwe, owalnego kształtu. Oczy są stosunkowo małe, wypukłe, barwy brązowej. Na podgardlu zwisa narośl skórna, zwana brodą obrośnięta długim włosem. Występuje on u osobników obu płci, najsilniej rozwinięta jest jednak u byków, przybierając różne kształty. Owłosiony z wierzchu ogon ma tylko 7-9 cm długości, przylega do tułowia i jest nieomal nie zauważalny. Także zewnętrzne narządy płciowe byka nie rzucają się w oczy. Niezwykle długie nogi dobrze służą łosiom do brodzenia w błocie, wodzie lub śniegu oraz do przekraczania przeszkód terenowych, kończą się czterema palcami, których ostatnie człony ochraniane są grubymi, szeroko rozsuwalnymi racicami . Pomiędzy racicami występują gruczoły wydzielające substancje zapachowe (feromony). Nadają one tropowi łosia woń specyficzną dla osobnika. Dzięki temu na przykład klępa potrafi odnaleźć swe zagubione łoszaki, a byk odnajduje klępę w rui. Okrywę włosową łosia stanowią szorstkie, dość twarde, lekko sfalowane grube włosy. W chwilach podniecenia zwierzęcia włosy mu się jeżą. Krótkie, elastyczne włosy znajdują się także na przedniej części pyska. W odróżnieniu od innych jeleniowatych, u łosia cała gęba włącznie z nozdrzami jest owłosiona. Ubarwienie łosia jest ciemnobrunatne, niekiedy niemal czarne. Nieco jaśniejszy jest brzuch i okolice pachwin. Łoś zmienia suknię raz w roku, na wiosnę. Okres linienia rozpoczyna się w kwietniu, jest bardzo intensywny w maju i czerwcu i kończy się w lipcu. Krótki, letni włos nadaje sierści ciemne ubarwienie oraz połysk. W miarę wydłużania się włosów wskutek dalszego ich wzrostu, sierść ku jesieni matowieje i nieco się rozjaśnia. Największy zanotowany osobnik, znaleziony w 1897 roku mierzył 2,34 m, ważył 825 kg, jego poroże miało rozpiętość 199 cm. Samica (łosza, klępa) jest niższa i lżejsza, osiąga masę około 400 kg. Łoś porusza się powoli i niezgrabnie, zwykle inochodem. Może biec kłusem z prędkością 30 km/h, a na krótkich dystansach 60 km/h. Nigdy nie galopuje. Na mokrym gruncie (bagnie) porusza się hałaśliwie, głośno chlapiąc, ale na suchym lądzie potrafi przemieszczać się bardzo cicho. Jest bardzo zwrotny.

Biotop/ preferencje pokarmowe
Łoś jest zwierzęciem typowo leśnym. Zamieszkuje najczęściej rozległe, podmokłe lub wilgotne lasy, bory bagienne, olsy, brzeźniaki, zarośla wierzbowe, często trzyma się bagien, szczególnie jeśli wśród nich są wyższe miejsca porośnięte lasem. Łoś łatwo przystosowuje się do warunków środowiska i chociaż najchętniej bytuje w lasach naturalnych, to obecnie coraz częściej spotyka się go w lasach zagospodarowanych, nawet w pobliżu okolic silnie zaludnionych. Żeruje w dzień i w nocy, jednak najlepszą porą dla łosia jest ranek i wieczór . Ze względu na wielkość ciała oraz proporcje długości nóg i szyi łoś jest zwierzęciem przystosowanym do ogryzania roślin na wysokości 50-200 cm ponad ziemią. Długa, chwytna górna warga i ruchliwy język pomagają w sprawnym przygryzaniu pędów roślin drzewiastych i objadaniu ich z liści, pączków i krótkopędów. Z roślin drzewiastych łoś żeruje często sosną, jałowiec, jodłę, modrzew i świerk. Rośliny te dostarczają mu wysokokalorycznego pokarmu w postaci igliwia, pączków, pędów i nasion. Dietę uzupełnia roślinami błotnymi, polnymi i trawami. Łoś ma doskonały węch, dobry słuch i nieco gorszy wzrok. Rośliny zanurzone w wodzie odnajduje za pomocą zmysłu dotyku. Łosie są doskonałymi pływakami. Woda jest preferowanym przez łosia elementem środowiska. Żerując na zanurzonej roślinności wodnej nurkują do 5 m przez około 30-50 sekund. Łoś latem potrzebuje około 30-50 kg pokarmu dziennie, zimą około 12 kg a wiosną 10 kg. W dni bardzo wietrzne łosie nie są aktywne i często pozostają w legowiskach w swoich ulubionych ostojach.

Rozwój osobniczy
Podczas bukowiska walki pomiędzy bykami ubiegającymi się o względy klępy zdarzają się rzadziej niż u innych jeleniowatych i przebiegają mniej widowiskowo. Spotkania rywalizujących samców rozpoczynają działania zmierzające do odstraszenia przeciwnika, demonstracja rozmiarów ciała, uzębienia, poroża i siły głosu.. Jeśli o jedną samicę rywalizują dwa samce o podobnej budowie i żaden nie zamierza ustąpić, dochodzi między nimi do walki. Ustawiają się naprzeciw siebie i nabierając rozpędu, z pochylonymi głowami, zderzają się porożami. Wygrywa ten, który dalej przepchnie przeciwnika. Słabszy byk wycofuje się z pola walki szybko uciekając, aby uniknąć bolesnych ciosów. Łoś jest zwierzęciem poligamiczny. Byk pozostaje przez pewien czas z jedną klępą, a następnie w tym samym sezonie może pozostawać z drugą lub nawet trzecią. Nigdy jednak nie gromadzi haremu. Klępa osiąga dojrzałość w wieku 1 roku i 4 miesięcy, byki uczestniczą w rui po raz pierwszy w wieku 2 lat i 4 miesięcy. Ruja odbywa się we wrześniu-październiku, a jej główne nasilenie następuje w drugiej połowie września. Okres trwania rui u samicy wynosi około 7 dni. W okresie bukowiska samica przywołuje samca dźwiękiem podobnym do płaczliwego ryku. Ciąża trwa 226-264 dni. Cielęta łosi rodzą się w maju i na początku czerwca. Laktacja przeciąga się do jesieni. Klępy rodzą jedno lub dwa, bardzo rzadko trzy cielęta. Młode mają czerwono-brunatne ubarwienie, mają 80 cm wysokości i tyle samo długości. Od pierwszego dnia życia łoszaki wydają głos o wysokim tonie, gdy żądają opieki matki lub uwagi. Później porozumiewają się z matką raczej za pomocą gestów niż dźwięków. Już po trzech dniach po urodzeniu mogą podążać za matką. Karmienie młodych może trwać około czterech miesięcy, do następnej rui. Łoszaki od trzeciego miesiąca życia uzupełniają swój jadłospis pokarmem stałym. Połowa z nich ginie w ciągu pierwszych dwóch miesięcy życia. Te, które przeżyły pozostają przy matce do następnego roku.W wieku 3-4 miesięcy na kościach czołowych łoszaka płci męskiej zaczynają się wykształcać możdżenie. Dopiero jednak w maju następnego roku roczniak nasadza pierwsze poroże. Z reguły jest ono niewielkie i zazwyczaj ma kształt tyk, długości do 20 cm. W trzecim roku łoś nasadza zazwyczaj poroże widłaka. Widłak jest powszechnie występującą formą poroża u łosi w młodszych klasach wieku. W czwartym i piątym porożu przyszły łopatacz wyraźnie zaznacza charakter tej formy rosoch. W następnych latach poroże przybiera na masie i wymiarach. W wieku około 10 lat poroże osiąga swą szczytową wielkość, utrzymującą się przez kilka lat. Szczyt rozwoju fizycznego osiągają łosie w wieku 6-10 lat. Łosie zrzucają poroże po okresie godowym, starsze osobniki w listopadzie, a młode w grudniu i styczniu. Dojrzałość płciową osiągają : samica w wieku 2 lat, samiec w wieku 3 lat, żyją średnio 20-25 lat.

Status gatunku
Łoś jako duży roślinożerca wywiera silny wpływ na środowiska. Preferowanie przez łosie terenów półotwartych lub małych luk skutecznie zapobiega porośnięciu ich przez roślinność drzewiastą. Łosie zaliczane są do grubej zwierzyny objętej okresem ochronnym. W Polsce od 2001 roku obowiązuje moratorium (zawieszenie polowań i całoroczny okres ochronny).

Przygotowała: Wanda Kula