Charakterystyka/ morfologia

Jarząbek (Bonasa bonasia)

Systematyka
Rząd: grzebiące (kuraki) (Galliformes)
Rodzina: głuszcowate (Tetraonidae)
Gatunek: Jarząbek (Bonasa bonasia)

Charakterystyka/ morfologia
Najmniejszy europejski kurak o krępej sylwetce i krótkich nogach. Podobny do nieco mniejszej kuropatwy, choć występują w różnych siedliskach - kuropatwy typowo spotyka się na polach, a nie w lasach. Samiec i samica podobnej wielkości, co nie jest typowe u kuraków. Wierzch szary z gęstym czarno-brunatnym poprzecznym pręgowaniem. Na głowie mały czubek, a nad oczami widać niewielkie czerwone korale. Biała plama pod okiem. Spód biały z gęstym, łuskowatym czarnym deseniem. Sterówki szarobrunatne z czarno-białą przepaską na końcu. Środkowe sterówki barwy grzbietu. Skok upierzony do połowy, podczas gdy pazury są nagie. Jest to cecha charakterystyczna dla jarząbków. Ogon na końcu ma czarno-biały pasek, który w locie jest zaokrąglony. Przy odrywaniu się od ziemi pióra wydają furkoczący odgłos. Podgardle samca czarne z białą obwódką, samica na czarnym polu ma liczne białe plamy z rdzawym odcieniem. Kogut ma również żywsze barwy piór, więcej barwy szarej oraz krótki, unoszony czubek. Dziób ma czarny i krótki. Kura jest bardziej brązowa. Skomplikowany układ ubarwienia nawiązuje to gry świateł i cieni na poziomie runa leśnego, co ułatwia tym ptakom maskowanie się. Jarząbki latają niechętnie, choć ich lot jest zwinny i szybki, choć pokonują krótkie dystanse. Długość ciała ok. 35 - 40 cm, rozpiętość skrzydeł 50–60 cm, waga ok. 350–450 g

Biotop/ preferencje pokarmowe
Zamieszkuje gęste starodrzewy liściaste i mieszane z domieszką świerka lub jodły, bory i regle o gęstym podszycie i bogatym runie. Preferuje średnie wysokości nad poziomem morza, górskie stoki i doliny potoków, ale i mokradła porośnięte brzozami i olszyną. W górach spotyka się go do górnej granicy lasów. To ptaki osiadłe, wymagające lasów bogatych w pokarm, o dużym i rozbudowanym podszycie, z polanami i wieloma kryjówkami. Żywi się nasionami, jagodami, kwiatami, nasionami brzozy i olchy, młodymi pędami, latem również bezkręgowcami: owadami i ich larwami, którymi także żywią się pisklęta. Jesienią orzeszkami bukowymi, żołędziami, jarzębiną, owocami jałowca, a zimą opadłymi nasionami drzew iglastych i jesionów, a także paczkami drzew wielu gatunków.

Rozwój osobniczy
Ze względu na skryty tryb życia w gęstwinach leśnych nie poznano dokładnie życia rodzinnego jarząbków. Wiadomo jednak, że samiec pozostaje wierny samicy, co jest wyjątkowe u kuraków. Pary tworzą się jesienią. Kogut swój przyszły teren lęgowy oznajmia piskliwym dźwiękiem oraz głośnym przelatywaniem z miejsca na miejsce w jego obrębie. Jest to okres tylko tymczasowego kojarzenia w pary, bo zimę spędzają pojedynczo. Wiosną odbywają się toki, koguty stroszą pióra, opuszczają i rozkładają ogon i skrzydła. Każdy z nich stara się o względy kury. Towarzyszy temu ostry gwizd. Nieraz dochodzi wtedy do walk między samcami. Gniazdo jarząbka znajduje się na ziemi ukryte pod nawisem gałęzi, krzakami, korzeniami lub osłoną roślinności. Rzadko lęgnie się na drzewie w opuszczonych dużych gniazdach innych ptaków. Przeważnie to płytkie zagłębienie w którym znajduje się wyściółka z trawy, liści i łodyg. Wyprowadza jeden lęg w roku, w maju. W zniesieniu 7 do 14 jasnobrązowych jaj o rdzawo nakrapianych. Wysiaduje je samica przez okres 21 do 25 dni. W tym czasie kogut przebywa w sąsiedztwie, a przyłącza się do swej rodziny po wykluciu małych, ale ruchliwych i bardzo zaradnych pisklat, by wspólne spędzić z nią lato. Pisklętami, które od razu po wykluciu opuszczają gniazdo, opiekują się oboje rodzice. Zaczynają podlatywać już w wieku 15-20 dni. Pełną samodzielność zyskują jednak po 40 dniach. Jesienią rodzice żyją już osobno.

Status gatunku
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 30 listopada. Odnotowuje się ciągły spadek populacji jarząbka. W wyniku tego dochodzi do izolacji poszczególnych grup tych ptaków, co przyczynia się do stopniowego wymierania jarząbków w określonych regionach.

Przygotowała: Wanda Kula