Charakterystyka/ morfologia

Dzierlatka, śmieciuszka, pośmieciuszka (Galerida cristata)

Systematyka
rząd: wróblowe (Passeriformes)
rodzina: skowronkowate (Alaudidae)
gatunek: Dzierlatka, śmieciuszka, pośmieciuszka (Galerida cristata)

Charakterystyka/ morfologia
Wielkości skowronka, o krępej sylwetce, długim, masywnym dziobie i charakterystycznym, szczeciniastym sterczącym czubku na głowie (nawet gdy ptak jest spokojny). Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie skromne, brązowe z intensywnym, ciemniejszym kreskowaniem na wierzchu ciała. Spód brudnobiały, na piersi i gardzieli brązowo kreskowany, niżej jednolity. Brwi, obrączki wokół oczu tzw. okulary i obramowanie policzków o nieco jaśniejszym odcieniu niż reszta ciała. Na skrzydłach widać jasne, wąskie obrzeżenia. Ogon dość krótki, rozwidlony, ciemny i beżowo-brązowo obrzeżony na zewnętrznych krawędziach. Ma szarobrązowy dziób, a tęczówki oczu i nogi jasno-brązowe. Młode osobniki posiadają bardziej plamiste upierzenie i mniejszy czubek.Jest nieco większa od wróbla domowego. Długość ciała do 17 cm, rozpiętość skrzydeł do 34 cm, waga do 45 g. To ptak mało płochliwy, toteż łatwy do rozpoznania i obserwacji. Najłatwiej zauważyć go zimą, a trudniej w okresie lęgowym, kiedy staje się skryty. Gdy człowiek się do niego zbliży odlatuje jedynie na kilka metrów od niego. Do lotu startuje ukośnie w górę i leci nad miejscem gniazdowania "miękkim" lotem i często oddala się znacznie od gniazda. W powietrzu przeważnie zatacza koło po czym stopniowo ląduje na zwykle podwyższonym miejscu. Samiec śpiewa zwykle na ziemi w miejscu z którego może prowadzić dogodną obserwację terenu na przykład stojąc na grudzie ziemi lub stosie kamieni. Często jednak zdarza mu się wydawać swe odgłosy w locie. W przeciwieństwie do skowronka polnego potrafi odzywać się z punktów obserwacyjnych, jakim może być niewysoki krzew. Średni czas trwania pieśni dzierlatki w powietrzu jest krótszy niż śpiew skowronka polnego i przeważnie wynosi około 1 minutę. Poza tym gatunek ten potrafi naśladować głosy innych ptaków. Głos wabiący to " dy " lub "djui", a gdy wzlatuje lub siedzi na ziemi - "pi pi diee". Ze względu na maskujące upierzenie niełatwo dostrzec dzierlatkę na ziemi

Biotop/ preferencje pokarmowe
Najczęściej przebywają na terenach otwartych, suchych i ciepłych ze skąpą roślinnością, mało urodzajnych i piaszczystych. Na miejskich terenach najczęściej spotyka się je na obszarach blokowisk z dużymi trawnikami, płaskich murawach, a także w miejscach zniszczonych przez przemysł, a na wsi na ich obrzeżach, ugorach z ubogą szatą roślinną, skrajach dróg, łąkach. Lęgną się na terenach ruderalnych w miastach i na ich obrzeżach, wysypiskach śmieci i gruzu, placach i składnicach przemysłowe, ubogich pastwiskach, ugorach ze skąpą roślinnością zielną, parcelach budowlanych, nasypach kolejowych. Czasem gnieździ się na ugorach i polach uprawnych. Dzierlatki swego pokarmu szukają wyłącznie na ziemi. To ptak wszystkożerny. Je, szczególnie jesienią i zimą, nasiona traw, liście, zielone części roślin i chwastów oraz drobne owady naziemne, jak chrząszcze, i pająki. Zbiera je na ziemi. W diecie jednak przeważa pokarm roślinny. Od kiedy w miejscach bytowania dzierlatek pojawiły się markety zmieniły się ich sposoby zdobywania pokarmu. Coraz częściej widuje się je nie tylko przy penetracji najbliższych okolic sklepów, ale też śmiało mogą do nich wchodzić i tam bez strachu szukać resztek pokarmu pomiędzy przechodzącymi ludźmi.

Rozwój osobniczy
W przeciwieństwie do wielu ptaków śpiewających opisywany gatunek przez całą zimę pozostaje w parach. Wiosną, przeważnie w marcu, ptaki zajmują swoje terytoria lęgowe. Tworzone pary są monogamiczne. Gniazdo zakłada na ziemi w wygrzebanym dołku pośród luźnej, niskiej roślinności zielnej lub krzewu, dobrze ukryte. Składa się ze źdźbeł trawy, liści i korzeni, czasem również włosia. Często osłonięte bryłkami ziemi lub kamieniami. Buduje je samica z pomocą swego partnera. Lęgi (zwykle 2 w ciągu roku) od połowy kwietnia do lipca. 3-5 jaj, o tle białym z gęstymi jasnoszarymi lub szaro-fioletowymi plamkami. Wysiadywanie od złożenia ostatniego jaja trwa 12-13 dni. Na jajach siedzi tylko samica. Pisklęta, gniazdowniki, są dokarmiane przez rodziców, po czym opuszczają gniazdo po 9-10 dniach. Gdy to zrobią nadal są nielotne i ukrywają się w pobliżu gniazda. Po 14 dniach nabywają zdolność do kąpieli w piasku , a po 20 potrafią już dobrze latać. Rodzice karmią swe młode prawie wyłącznie owadami (małymi larwami, pasikonikami, chrząszczami) i dżdżownicami. Zimę spędzają na terenach lęgowych i jest jedynie parę obserwacji o większym przemieszczaniu się dzierlatek (część osobników koczuje).

Status gatunku
Objęty ochroną gatunkowa ścisłą. W Polsce nieliczny, nierównomiernie rozmieszczony ptak lęgowy i zimujący. Spotkać go można w całym kraju (dolatuje do 600 m n.p.m., więc w górach prawie go nie ma), ale lokalne populacje znacznie różnią się liczebnością. Od lat 80 liczebność dzierlatki w wielu obszarach Polski zmniejsza się. Wśród możliwych przyczyn wymienia się: pogorszenie warunków do zimowania, zanik transportu konnego (końskie odchody zawierają resztki ziarna, które stanowią podstawową zimową bazę pokarmową tego ptaka likwidacja i zagospodarowywanie terenów ruderalnych w ludzkie osiedla oraz zmiany w zasiedlanym środowisku.

Przygotowała: Wanda Kula