Charakterystyka/ morfologia

Bocian biały (Ciconia ciconia)

Systematyka
rząd: brodzące (Ciconiiformes)
rodzina: bocianowate (Ciconiidae)
gatunek: Bocian biały (Ciconia ciconia)

Charakterystyka/ morfologia
Powszechnie znany bocian biały jest dużym ptakiem brodzącym. Długość ciała 95–130 cm , długość ogona 24–26 cm, długość dzioba: 16-20 cm, rozpiętość skrzydeł 155–220 cm, wysokość ok. 80 cm , masa ciała 2,3 – 4,4 kg. Posiada upierzenie białe z wyjątkiem czarnych lotek. Typowe dla tego ptaka są czerwone nogi i dziób. Szyja długa, w locie wyciągnięta do przodu. Skóra wokół oczu czarna, tęczówka ciemnobrązowa lub szara. Samiec większy od samicy. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym, czyli wykorzystując powierzchnię swoich dużych skrzydeł i wznoszące, ciepłe prądy powietrzne. Siłą własnych mięśni lata niechętnie i tylko na niewielkie odległości Pisklęta mają biały puch, czarne nogi dzioby a młode bociany różnią się od dorosłych ciemną koncówką dzioba i różowymi nogami. Bocian biały prawie wcale nie odzywa się. W świecie ptaków należy pod tym względem do wyjątków. Jego krtań dolna , narząd głosowy wszystkich ptaków , jest uwsteczniona i nie wytwarza dźwięków. Bocianowi przez większą część życia komunikacja głosowa zupełnie nie jest potrzebna. Żyje na otwartych terenach, jest duży i wyjątkowo kontrastowo ubarwiony, więc widać go z bardzo daleka a do utrzymania kontaktu ze współplemieńcami i bliższymi krewnymi wystarczą sygnały wzrokowe. Jedynie na gnieździe zdarza się bocianowi "coś powiedzieć". Dobrze wszystkim znana jest ceremonia witania się ptaków. Służy ona rozpoznawaniu się partnerów, wygaszaniu wzajemnej agresji i powstrzymywaniu odruchów obrony gniazda przed intruzem. Gdy jeden z nich stoi na gnieździe, a drugi przylatuje, odbywa się rytuał gestów głową, szyją i skrzydłami, któremu towarzyszy głośne, długie klekotanie dziobem. Przy tym bociany czasem wydają ciche dźwięki wytwarzane przez wypuszczanie powietrza z tchawicy. Najczęściej jest to krótki szumiący świst albo podobny do głośnego szeptu syk, rzadziej chrapliwe mruknięcie. Głośniej i dość często odzywają się pisklęta domagające się od rodziców karmienia : miauczą i syczą, świszczą i chrapliwie popiskują, zdarza się im także klekotać.

Biotop/ preferencje pokarmowe
Zamieszkuje tereny trawiaste, tereny uprawne , często blisko zbiorników wodnych, tereny bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska.. Lubi rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Występuje głównie na nizinach, rzadko na wyżynach maksymalnie do 3500 m n.p.m. Unika terenów zimnych, o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności na przykład. trzcinowisk i gęstych lasów. Nie unika siedzib ludzkich i często gnieździ się nawet w środku wsi lub w małych miastach, przeważnie w rejonach z rozległymi dolinami rzecznymi i wilgotnymi łąkami. Pojawia się na wysypiskach śmieci. Głównym pokarmem bociana wcale nie są żaby. Ptak woli pokarm bardzo urozmaicony: dżdżownice, kijanki, traszki, jaszczurki i węże, małe i duże owady, w tym głównie szarańczaki chrząszcze, gryzonie, ryby, padlina. Przy okazji trochę zieleniny. W okresie lęgowym staje się mało wybredny i aby wykarmić szybko rosnące młode łapie każde zwierzę, które jest w stanie połknąć. Skład diety bocianów stosunkowo łatwo poznać dzięki wypluwkom, które kształtem i barwa przypominają średniej wielkości ziemniaka. W wypluwkach znajdują się nie strawione części, a więc chitynowe pancerze owadów, kości kręgowców, łuski ryb, sierść, pióra itd.

Rozwój osobniczy
Zwykle bociany przylatują do nas na przełomie marca i kwietnia. Każdego roku zdarzają się także ryzykanci przybywający pod koniec lutego. Są pierwsi na legowisku i nie muszą walczyć o gniazdo, bo jak stwierdzono podczas wieloletnich obserwacji pary nie są wierne sobie, tylko gniazdu. Jeśli jeden z partnerów spóźnia się z powrotem z Afryki, to inny ptak zajmuje jego miejsce. Czasem dochodzi do walk i w gnieździe pozostaje zwycięzca, przy czym walki toczą zarówno samce, jak i samice. Do budowy, bądź odnowienia gniazda, bociany przystępują zaraz po powrocie z zimowiska. Podstawa budowli powstaje z patyków i gałęzi, do wyściółki wnętrza służą pęki traw, rozłogi perzu, słoma, a współcześnie coraz częściej, także różnego rodzaju śmieci: worki foliowe, szmaty, papiery, plastikowe sznurki (bardzo niebezpiecznych dla piskląt). Rozbudowywane i poprawiane każdego roku bocianie gniazdo, po kilkudziesięciu latach osiąga znaczny ciężar (średnio 500 kg, a wyjątkowo nawet 2 tony). Jego średnica waha się od 90 do 200 cm, a wysokość może przekraczać nawet 2 m. Samica składa pod koniec kwietnia w odstępach dwudniowych od 1 do 7 różnobiegunowych, pękatych, białych jaj. Wysiadują je samiec i samica na zmianę, najczęściej po zniesieniu drugiego jaja, przez okres 33-35 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 55-64 dniach; w wieku 70 dni są już prawie samodzielne, lecz dojrzałość płciową uzyskują dopiero w 4 roku życia. Opieką nad potomstwem zajmują się oboje rodzice po równo, nie tylko karmią, ale i opryskują wodą w upalne dni. Ptaki młodociane mają czarny dziób (przechodzący z czasem w jasno czerwony) i brązowoszare nogi. Tęczówka oka młodych jest brązowa, a u dorosłych szarawa. Pisklęta są pokryte białym gęstym puchem. . Bociany zimują w południowej Afryce. Drogę długości 8 000 kilometrów przebywają w ciągu czterech miesięcy, pokonując dziennie maksymalnie 200 kilometrów. Ptaki często zatrzymują się, żeby odpocząć a także zaspokoić głód i pragnienie. Podczas lotu wykonują prawie dwa uderzenia skrzydłami w czasie jednej sekundy. Niektóre bociany mogą przelecieć nawet 10 tysięcy kilometrów. Młode bociany, zaledwie kilkumiesięczne, lecą do Afryki bez przewodników, bo ich rodzice odlatują zwykle kilka dni później. Sporo ptaków po drodze ginie. Podczas lotu może zginąć około 30 % młodych osobników. Młode, które wykluły się w Polsce wracają do nas dopiero około trzeciego roku życia. Przez dwa lata tam żerują i dojrzewają. W Afryce jest również niewielka populacja , kilkaset par, która nie wraca wcale. Bocian biały żyje do 35 lat.

Status gatunku
W Polsce z uwagi na spadającą liczebność gatunek został objęty programem ochronnym koordynowanym przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „Pro Natura „ w Programie Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk. Przyczynami spadku liczebności mogą być zmiany klimatyczne, osuszanie terenów podmokłych i stosowanie pestycydów w rolnictwie.

Przygotowała: Wanda Kula