Charakterystyka/ morfologia

Białorzytka żałobna (Oenanthe leucura)

Systematyka

Rząd: wróblowe (Passeriformes)

Rodzina: muchołówkowate (Muscicapidae)

Gatunek: białorzytka żałobna (Oenanthe leucura)

Charakterystyka / morfologia

Białorzytka żałobna wcześniej była klasyfikowana w rodzinie drozdów (Turdidae).W 1789 roku niemiecki przyrodnik Johan Friedrich Gemelin opisał ten gatunek pod nazwą Turdus leucurus. Obecnie jest powszechnie uważany za muchołówkę. Nazwa rodzajowa, Oenanthe , pochodzi od greckiego oenos – wino i athos – kwiat, nazwa naukowa leucura pochodzi od greckiego leukos - biały i uros -ogon, co trafnie opisuje wygląd ptaka, całkowicie czarnego tylko z białym ogonem.  Samce są intensywnie czarne, w okresie godowym lekko błyszczące, skrzydła z nieco brązowawym odcieniem w okolicach lotek, tylko kuper i pokrywy ogonowe białe. Na białym ogonie wzór w kształcie odwróconej litery „T”. Samica jest podobna do samca, ale zwykle jest ciemniejsza, brązowawo czarna. Różnicę widać jednak zwykle tylko przy bezpośrednim porównaniu. Dziób dosyć długi, szary oraz szare nogi. Długość ciała 18 cm, rozpiętość skrzydeł 26–29 cm, masa ciała 37–44g. Młode podobne do samic. Trochę bardziej towarzyska niż inne białorzytki, żeruje w grupach po 3–7 osobników, lubi przesiadywać na wierzchołkach drzew i krzewów. Jest płochliwym ptakiem i nie lubi kontaktu z człowiekiem.

Wyróżniono dwa podgatunki:    

Oenanthe. leucura leucura – zamieszkująca wschodnią Portugalię, Hiszpanię i skrajnie południową Francję                                                                                                                  

Oenanthe leucura riggenbachi – zamieszkująca północno-zachodnią Afrykę – na południe po północno-zachodnią Mauretanię oraz na wschód po północno-zachodnią Libię.                         

Na afrykańskim terytorium białorzytki żałobnej spotykana jest białorzytka saharyjska Oenanthe leucopyga, różniąca  się białym wierzchem głowy i czarnym wierzchem ogona, bez charakterystycznego wzoru odwróconej litery T. Białorzytka i żałobna nigdy nie ma białej „czapeczki” ale młode białorzytki saharyjskie też jej nie mają, i mogą być mylone z żałobną.

Biotop/preferencje pokarmowe

Zamieszkuje kamieniste obszary, jałowe piargi, klify, wąwozy, kamieniołomy, a także żwirowe usypiska. Jest ptakiem osiadłym, rzadko spotykanym poza swoim naturalnym zasięgiem, Pierwsze stwierdzenie w Niemczech, w Dolnej Saksonii odnotowano w 1976 roku, a we Włoszech w 2009. Żywi się małymi owadami, mrówkami, a także większymi zwierzętami, takimi jak skolopendry, a nawet jaszczurki. Jesienią dietę uzupełniają nasiona, jagody i owoce. Zdobycz chwyta na ziem, czasami po krótkim locie.

Rozwój osobniczy

Sezon lęgowy trwa od stycznia do czerwca w Afryce Północnej, od połowy lutego w Hiszpanii i od połowy kwietnia w Pirenejach. Każda para zajmuje powierzchnię około 14 hektarów. Gniazdują w suchych, kamienistych wąwozach, szczelinach skalnych, norach, jaskiniach, na klifach a także w ruinach kamiennych budowli. Gniazda zakładane są na wysokości 1-2 m nad ziemią, zwykle poniżej 2000 m n.p.m. Najczęściej wyprowadzają dwa lęgi rocznie, chociaż niektóre pary wychowują czasem trzeci. Gniazdo jest zbudowane z ciasno splecionych źdźbeł suchej trawy, drobnych gałązek i korzeni, od wewnątrz jest starannie wyścielone piórami i włosiem. Samiec składa u podstawy gniazda drobne kamyki o masie od 6-7 g. Samica dokonuje oceny jego zdolności  rozrodczych i składa znacznie więcej jaj z samcami, które zniosą więcej kamieni. Śpiew składa się z gwizdów przeplatanych skrzeczącymi dźwiękami, w okresie zalotów samce mogą naśladować głosy srok i żołn. Samica składa od 3 do 6 jasnoniebieskich, czerwono kropkowanych jaj (średnio 4 jaja). Wysiaduje je sama przez  2 tygodnie, czasem nawet 18 dni. Pisklęta wykluwają się pokryte szarym puchem. Para wspólnie opiekuje się potomstwem, które opuszcza gniazdo po 14–19 dniach. Dojrzałość płciową osiągają w wieku jednego roku.

Status gatunku

Liczebność światowej populacji szacuje się na 25,1 do 192 tys. osobników. W Europie mieści się w przedziale 65,5– 69,5 tys. Trend liczebności populacji europejskiej uznawany jest za silnie spadkowy, populacji afrykańskiej – za prawdopodobnie stabilny. Spadająca liczebność populacji Europejskiej wiąże się z ostrymi zimami i niszczeniem siedlisk, a także zmniejszoną podażą starych budynków i sztucznych jaskiń, które służyły jako schronienie przed drapieżnikami. Spadek liczebności nie osiągnął jeszcze poziomu krytycznego i gatunek na Czerwonej Liście IUCN jest wymieniony jako niezagrożony.

Francuski kompozytor Olivier Messiaen od października 1956 do września 1958 roku skomponował utwór Catalog d'oiseaus składający się z trzynastu utworów,. Poświęcony jest ptakom i zadedykowany jego drugiej żonie Yvonne Loriod, w którym jedną część poświęcił białorzytce żałobnej.

Przygotował:

Jan Ławicki

Źródła

Przewodnik Collinsa Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego - Lars Svenson - Multico Oficyna Wydawnicza

Rzadkie Ptaki Polski – Tadeusz Stawarczyk, Tomasz Cofta, Zbigniew Kajzer, Jan Lontkowski, Arkadiusz Sikora – Agencja Reklamowo – Wydawnicza Studio B&W Wojciech Janecki 2017

Internet: Avibase, HBW Alive, Wikipedia.